Thảo nguyên

Đôi khi tôi cố nhớ lại những cảm nhận đầu đời của mình, những tiếp xúc đầu tiên với thế giới, đánh thức chúng với hy vọng điều này có thể giải thích cho tôi điều gì đó, đưa tôi về thời thơ ngây của những bất ngờ hạnh phúc, của niềm phấn khích mơ hồ và tình yêu hân hoan, trả lại những gì sau này khi thành người lớn tôi không còn cảm nhận được một cách trong sáng và sâu sắc như thế.

Từ độ tuổi nào tôi nhớ được về mình? Điều đó diễn ra ở đâu? Ở Ural hay vùng thảo nguyên Orenburg?

Khi tôi hỏi ba mẹ chuyện này, cả hai người đều không thể đánh thức trong kí ức những chi tiết về tuổi thơ xa xôi của tôi.

Dù thế nào đi nữa, sau nhiều năm trôi qua, tôi hiểu cái khoảnh khắc tột đỉnh hạnh phúc mà nhận thức nắm bắt và lưu giữ được - đó là giây khắc gặp gỡ nhiệm mầu giữa quá khứ và hiện tại, cái đã mất vĩnh viễn và vẻ đẹp vĩnh cửu đang hiện hữu, cái trẻ thơ và sự trưởng thành, kiểu như những giấc mơ vàng son kết nối với thực tại. Nhưng cũng có thể những cảm xúc đầu tiên chỉ là sự thôi thúc mơ hồ của dòng máu tổ tiên trong tôi, tiếng gọi của dòng máu ấy đưa tôi về hàng trăm năm trước, vào cái thời thiên cư nào đó khi khắp trên thảo nguyên đêm đêm vi vút những ngọn gió hoang vu, du đãng, cuộn sóng, xô dạt đồng cỏ dưới ánh trăng tím ngắt và tiếng cót két của đoàn xe ngựa trên con đường mù mịt bụi hoà vào tiếng rào rào nguyên sơ của bầy châu chấu đang hoà giọng rền rĩ khắp khoảng không gian mênh mông ban ngày bị mặt trời giận dữ hun nóng đến khô nỏ cả bầu không khí sực nức mùi ngựa…

Nhưng điều đầu tiên tôi nhớ - đó là bầu không khí trong lành ẩm ướt lúc sáng sớm, những ngọn cỏ ướt căng nhựa, nặng trĩu sương, một bờ cao bên dòng sông nơi gia đình tôi dừng lại sau chuyến đi đêm…

Tôi ngồi trên cỏ, được quấn trong một thứ gì đó thơm thơm, ấm ấp, mềm mại có vẻ như chiếc áo da cừu, tôi ngồi giữa các anh chị em đang co cụm thành một đám chen chúc (hồi đó tôi chưa có họ), bên cạnh chúng tôi có bà hay cụ tôi, lặng lẽ, hiền từ, tháo vát, bà cũng quấn một thứ gì đấy tối mầu (tôi chỉ nhớ mỗi chiếc khăn kiểu nhà quê trên đầu bà). Bà nghiêng về phía chúng tôi như thể lấy thân mình sưởi ấm và che chắn chúng tôi khỏi cái lạnh ban mai (điều này tôi nhìn thấy và cảm nhận rất rõ) – như bị mê hoặc, tất cả chúng tôi dán mắt vào vầng mặt trời to khủng khiếp, mầu đỏ sậm đang nhô lên từ mặt cỏ ở bờ sông bên kia, một quả cầu lửa trong thần thoại, chói loá những tia sáng hắt vào mắt, hình ảnh của nó phản chiếu giữa cái phẳng lặng mầu hồng của mặt nước, trong cái tĩnh lặng hạnh phúc, trong niềm vui chờ đợi thiêng liêng thầm kín, tất cả chúng tôi đang hoà lẫn vào hơi ấm buổi sáng, cái hơi ấm chúng tôi cảm nhận trên dải bờ ướt đẫm sương mai của dòng sông thảo nguyên không tên.

Thật ngạc nhiên, như thể trong phim ảnh hay trong giấc mơ, tôi thấy cái gò cao, đồng cỏ, dòng sông, mặt trời trên sông và tất cả chúng tôi trên cái gò cao ấy, nghiêng nghiêng từ trái qua phải, thấy đám trẻ con chúng tôi quấn những chiếc áo khoác da cừu mầu sẫm trong cái lạnh buổi sáng, thấy bà hay cụ tôi choàng bóng lên chúng tôi - tôi nhìn thấy tất cả những điều đó như một người ngoài cuộc, nhưng tôi không nhớ được khuôn mặt nào. Hình ảnh tôi cảm nhận được trăng trắng, mờ mờ, không phải là khuôn mặt người, mà là một bóng dáng nhân hậu dưới chiếc khăn quê mùa, trong tôi tràn ngập cảm giác yên bình trẻ thơ và tình yêu thương mơ hồ dành cho bà, dành cho vẻ tuyệt mỹ của bình minh vừa ló rạng trên bờ sông, cái buổi sáng gắn liền với gương mặt mờ ảo của bà hay cụ tôi sau này không bao giờ gặp lại nữa.

Mỗi khi nhớ lại cái hình ảnh hư hư thực thực, nửa mê nửa tỉnh này tôi lại trải nghiệm một cảm giác hạnh phúc bình yên khó tả, vây kín tôi bằng vòng ôm mềm mại, như thể trước mắt tôi mở ra lòng nhân ái của cả thế giới, tất cả tình cảm của con người dồn tụ trong tâm hồn tôi vào cái khoảnh khắc mặt trời nhô cao trên đồng cỏ, cái vầng mặt trời mà chúng tôi đã gặp, đã nhìn thấy đâu đó trên đường, trong chuyến đi dài ngày đến nơi nào đó. Nhưng đến nơi nào?

Và lạ kì hơn nữa: Tôi nhớ mình lúc nào cũng di chuyển, nhớ quầng sáng, nhớ các loại mùi khoáng đạt của thảo nguyên, đa phần là thứ mùi ấm cúng vừa an ủi vỗ về lại vừa xáo động tâm hồn giống sự đợi chờ một chuyến đi, sự đợi chờ chậm rãi tiếp cận đến vẻ đẹp vô hình chưa ai biết, đến với miền đất hứa, nơi chỉ toàn niềm vui sướng.

Từ các ngóc ngách kí ức của tôi sống dậy một ngày mưa xám xịt, một ngôi nhà gỗ lớn nằm gần bến phà qua dòng sông rộng, bên kia sông hiện lên mờ ảo bóng dáng mơ hồ của một thành phố, với những mái nhà thờ và những khoảng vườn, một cái gì đó không hoàn toàn xác định, rõ ràng về hình thể nhưng đại loại là một thành phố lớn.

Tôi không nhìn thấy mình – cả ở trong nhà hay quanh đó. Tôi chỉ hình dung ra bờ tường gỗ ẩm ướt, những nét hoa văn trang trí, và con đường đầy vết chân ngựa giầy xéo dẫn từ nhà ra sông, tôi nghe thấy tiếng mưa và biết rằng mọi người lúc này đang réo gọi tôi, xung quanh, trong cái bầu không khí ẩm ướt này phảng phất mùi ngựa, mùi dây thắng, mùi phân, mùi bánh mì - những thứ mùi tuyệt vời, trường tồn như cuộc sống và sự vận động, thứ mùi đến tận lúc này vẫn gây xáo động mạnh tâm hồn tôi.

Vậy tại sao trong tôi, một cư dân thành phố, lại luôn tồn tại cái cảm xúc đó? Bởi do dòng máu tổ tiên chảy trong huyết quản? Sau này, khi đã lớn, tôi có hỏi mẹ thời gian ấy là khi nào, cả cơn mưa, cả chuyến phà, cả thành phố bên sông; mẹ bảo hồi đó chưa có tôi trên đời này. Hay chính xác hơn là tôi cảm thấy vậy thôi, chính mẹ cũng không nhớ ngày ấy giống như ba không nhớ cái đêm mãi mãi tồn tại trong kí ức của tôi.

Giữa bóng tối tôi nằm trong chiếc xe ngựa trên cỏ khô thơm nức mùi mật đến quay cuồng đầu óc, quay cuồng cả bầu trời đen đầy sao trên đầu, bầu trời vừa xa xôi đáng sợ nhưng cũng sát gần chỉ có trên thảo nguyên đêm, trước mắt tôi những chòm sao đang lấp lánh, chuyển động, cháy sáng, thay đổi một cách huyền bí linh nghiệm, trên cao dải Ngân Hà như một dải khói trắng sáng chảy thành hai dòng, một điều gì đó đã xảy ra, đã kết thúc ở đó, trong sâu thẳm bầu trời tăm tối, một cái gì đó đáng sợ, hạnh phúc, bí ẩn…

Bên dưới, chiếc xe ngựa của chúng tôi chậm chạp lắc lư trên con đường thảo nguyên, tôi dường như đang bơi giữa bầu trời và mặt đất với trái tim đang chết lặng vì phấn khích. Sự phấn khích không thể tả bằng lời ấy gợi lên từ khoảng không gian hổng, tối đen đầy sao của vũ trụ trên đầu và cả cái mầu đen thảo nguyên mùa hè đầy ứ tiếng dế lanh lảnh, thứ âm thanh khốc liệt, đam mê, không ngừng nghỉ một giây, tôi có cảm giác dòng bạc vương giả lộng lẫy tràn xuống từ dải Thiên Hà kia đang khoan vào thính giác…

Trên mặt đất, dưới thân thể tôi, chiếc xe ngựa uể oải lắc lư, rít lên kẽo cọt và đều đều chuyển động, bụi mềm bám lấy bánh xe, vang lên khe khẽ tiếng thở phì phò, âm ẩm của những con ngựa không nhìn thấy phía dưới, thoang thoảng mùi cỏ khô và mùi mồ hôi ngựa dễ chịu. Những thứ âm thanh và mùi quen thuộc này đưa tôi về mặt đất, về cái thời gian tôi không thể rứt ra khỏi cái bầu trời lôi cuốn tôi bởi những bí ẩn không thể giải thích của các vì sao, tôi trải nghiệm cái cảm xúc vui sướng khó tả trước một thế giới kì bí đến nghẹn ngào sung sướng: “Mình yêu thương cả thế giới - tôi nghĩ - Và cả thế giới cũng yêu thương mình. Sẽ như thế suốt cuộc đời”

Lát sau ba tôi động đậy ở bên cạnh, tôi nghe tiếng ngáp ngái ngủ của ba, ngửi thấy mùi thuốc lá, quần áo của ba, cái mùi quen thuộc, hăng hăng; trong bóng tối lờ mờ, ba ngồi trên lớp cỏ khô, ngó ra xung quanh, nhìn con đường mờ mờ trắng, cẩn thận nâng khẩu súng trường và lạch cạch kéo khóa nòng, tháo băng đạn ra rồi lắp lại, sau khi kiểm tra những viên đạn và lấy ống tay áo lau nó. Rồi ba nói thầm với mẹ rằng phía trước có một ngôi làng, dân ở đó đang nổi loạn: ba hôm trước họ đã giết chết một người. Tôi lạnh người, nhắm chặt mắt. Mãi vài năm sau tôi mới dám nói tới cái khoảnh khắc chao đảo ấy khi hỏi ba đã khi nào ông giết ai đó chưa? Chuyện đó diễn ra như thế nào? Giết người có sợ không? Và để làm gì?

Năm 21 tuổi, khi trở về từ cuộc chiến, tôi không đặt câu hỏi đó với ba nữa.

Nhưng từ đó trong đời không bao giờ gặp lại cái khối thống nhất, giao hoà với bầu trời, niềm phấn khích câm lặng trước vạn vật, những gì đã từng trải nghiệm khi còn là một đứa trẻ.

Dịch từ Những Khoảnh Khắc của Iuri Bondarev