Ánh đèn trong cửa sổ

Bão tuyết tháng Giêng, tiếng vặn mình của hàng dương băng giá trong con ngõ, gió trên cao đập sầm sầm những mái tôn, cuốn thốc bụi tuyết từ những bờ mái, thổi bay nó trên những bờ rào trắng xoá, trên những đống tuyết tinh khôi. Nó, cái cửa sổ duy nhất trong đêm, hắt ra quầng sáng xanh ấm cúng, cũng giống mọi lần rực rỡ, ấm áp, kín rèm, làm người ta phải chú ý, gợi lên một cảm giác khó chịu trước cái bí mật chưa phanh phui.

Tối nào cũng vậy, tôi bắt gặp trong ngõ ngọn hải đăng ấm không khí gia đình ấy ở trong ngôi nhà gỗ, một ngọn đèn bàn lấp ló sau rèm – và tôi hình dung ra căn phòng nhỏ, được đốt lò sưởi, thơm nức mùi gỗ, những cái giá chất đầy sách cũ quanh các bức tường, tấm thảm sờn cũ trải trên sàn phía trước đi-văng, chiếc bàn viết, cái chụp đèn thuỷ tinh toả quầng sáng tròn trong vùng tối mờ mờ, một con người lặng lẽ, lòng khòng dễ thương với những nếp nhăn phúc hậu của người già, ông sống đơn độc ở đó, vây bọc trong thiên đường sách đầy phúc lành, ông lần giở những cuốn sách bằng những ngón tay ve vuốt, đi lại trong tĩnh lặng căn phòng với dáng vẻ chậm chạp, ông trăn trở suy nghĩ, làm việc bên chiếc bàn viết tới tận đêm khuya, chẳng đòi hỏi thế giới điều gì, kể cả những lạc thú trần gian. Người ấy là ai - một học giả, một nhà văn? Là ai?

Một lần vào mùa xuân năm ngoái (mùi tuyết tan thoảng trong bóng tối đêm tháng Ba căng phồng hơi ẩm, khắp nơi đường xá mấp mô, lạo xạo, những nhũ băng rụng xuống lanh canh, những vũng nước không đóng băng lóng lánh như những tấm kính tím ngắt dưới ánh trăng) tôi ngó nhìn ô cửa sổ thao thức, bí ẩn, quen thuộc và tấm rèm xanh ấm áp được chiếu sáng từ bên trong giống mọi lần, bất ngờ cảm nhận một tình cảm giờ không thể vãn hồi. Tôi muốn lại gần, gõ vào ô kính, thấy tấm rèm lay động kéo sang bên và khuôn mặt người ấy thân thuộc trong hình dung của tôi, trắng trẻo, nhằng nhịt nếp nhăn quanh đôi mắt nheo nheo, thấy chiếc bàn đầy giấy tờ, quang cảnh bên trong căn phòng đầy ắp sách, tấm thảm nhỏ trên sàn….

Tôi muốn nói với ông rằng tôi, có lẽ nhầm số nhà, và đang không biết làm thế nào để tìm căn hộ mình cần theo địa chỉ - dối trá một cách thô thiển cốt để trộm nhìn không khí yên ả mê hoặc của nếp sống thanh tao và công việc của người ấy giữa vô vàn những cuốn sách, hình như với ông chúng là những người bạn thuỷ chung duy nhất.

Nhưng tôi không đủ can đảm gõ cửa; sau này tôi không thể tha thứ cho mình chuyện này.

Không, với thế giới thì chẳng có gì đổi thay khi hai tháng qua đi, còn trong con ngõ yên tĩnh này đã tràn ngập mùa xuân, chiều tháng năm hun hút đổ bóng xanh xẫm mặt hè, bóng tối chầm chậm buông trong sâu thẳm những khoảng sân bên sông Matskova; giữa màu xanh nõn nà của cây lá những ngọn đèn đường toả sáng phía trên những bờ rào, tôi trông thấy một con bọ cánh cứng vù vù bay ra từ bóng chiều nhập nhoạng, va vào chụp kính ngọn đèn đường, rơi đập lưng xuống mặt hè, nó lặng đi, một lát sau cuống quít khua những càng chân cố lật mình trở lại. Tôi lấy mũi giầy giúp nó, làu bàu cho qua chuyện “Sao thế mày?..” Con bọ bò trên mặt hè về phía tường nhà, chỗ đường ống xối (đường ống cách cửa sổ ba bước chân), và tự nhiên lúc đó tôi cảm thấy vô cùng lúng túng, và trống trải bất ngờ, cái trống trải đang lạnh lùng nhìn tôi từ mầu xanh đậm đặc của buổi hoàng hôn tháng năm.

Cửa sổ ngôi nhà không sáng đèn. Nó tối đen như vực thẳm…

Chuyện gì đã xảy ra?

Tôi đi đến cuối ngõ, đứng ở góc đường khoảng hai mươi phút, sau đó quay trở lại, vẫn nuôi hy vọng sẽ thấy ánh đèn quen thuộc trong khung cửa. Nhưng ô cửa tối đen, lấp lánh mờ mờ ánh kính, tấm rèm rủ bất động, không thấy ở đó dù leo lét ánh sáng xanh ấm cúng như mọi buổi tối, và trong một khoảnh khắc mọi thứ trở nên tối tăm chết chóc, hoang lạnh và dường như ở đó, trong căn phòng nhỏ bé chưa từng được ngó vào kia, đã xảy ra chuyện bất hạnh.

Với nỗi lo lắng mỗi lúc dâng cao tôi lại đi về góc phố, đứng ở đó hút hết hai điếu thuốc, rồi hấp tấp rất bản năng, tôi lại quay trở lại con ngõ. Tôi tự bảo mình ngay bây giờ hoặc chỉ vài phút sau ánh sáng xanh ấy sẽ bừng lên trên tấm rèm và mọi thứ trong con ngõ sẽ trở lại như mọi ngày, bình yên...

Ánh sáng trong ô cửa sổ vẫn không bật lên.

Và ngày hôm sau khi vừa mới nhập nhoạng tôi vòng qua con ngõ bên cạnh gần như chạy trên đường về nhà tôi và ở đó một phát hiện bất ngờ làm tôi sửng sốt. Khung cửa sổ mở toang, tấm rèm gạt sang bên phô bày bên trong căn phòng, những giá sách, tấm bản đồ gì đó trên tường – đây là lần đầu tiên tôi nhìn thấy, sau nhiều lần hình dung về người bạn không quen biết của mình ngồi làm việc mỗi tối.

Một phụ nữ luống tuổi với khuôn mặt đàn ông và kiểu tóc đàn ông đang đứng cạnh bàn viết, rít thuốc lá, nhìn ra xung quanh bằng cặp mắt mỏi mệt.

Bà ta nhận ngay ra tôi, bực bội kéo kín tấm rèm – rồi quầng sáng xanh mọi ngày bừng lên từ ngọn đèn bàn. Tôi cảm thấy một khoảng trống kì lạ lạnh lùng, thô nhám lấn vào hồn mình. Cả ngôi nhà, cả con ngõ và cái ánh sáng trong khung cửa sổ kia bỗng trở nên giả dối, xa lạ với tôi.

Rồi tôi hiểu bất hạnh đã thực sự xảy ra, người bạn tưởng tượng của tôi, ông lão đơn độc, tóc bạc, với dáng đi chậm chạp dễ thương, một học giả hay triết gia, người đã làm tôi chú ý dưới ánh đèn cửa sổ mỗi buổi chiều, người đã lôi cuốn tôi đến mong muốn đối ẩm ngọt ngào đến thế không thể là một phụ nữ với khuôn mặt đàn ông khó đăm đăm mà tôi vừa thấy bên chiếc bàn viết. Vào cái khoảnh khắc đầu tiên khi nhận biết sự thật tôi thấy mình như bị cướp đoạt những tưởng tượng rất riêng tư, tôi thấy đau nhói nỗi mất mát như thể mình vừa chôn cất một người bạn xa xưa, một con người rõ ràng được dựng lên bằng nhận thức của tôi, rất gần gũi, thân thiết về tâm tưởng, con người đó tôi chưa từng biết, chưa từng nhìn thấy, nhưng lại cần cho cuộc sống của tôi.

Dịch từ Những Khoảnh Khắc - I. Bondarev